Η ελλειμματική προσωπικότητα του εθνικιστή

του Βασίλη Ραφαηλίδη*

"Αν δεν υπάρχουν εχθροί στη γειτονιά σου, πρέπει να ψάξεις να τους βρεις λίγο παραπέρα. Κι αλίμονό σου αν δεν ανακαλύψεις, έστω και πάρα πολύ μακριά, έστω και στο φεγγάρι, που λέει ο λόγος, έναν εχθρό, για να μπορείς να συγκρίνεσαι μαζί του και να αποκτάς σιγά σιγά συνείδηση πως εσύ είσαι  εσύ και όχι, ας πούμε η μάνα σου με την οποία ταυτίζεσαι μέχρι να φτάσεις στο "στάδιο του καθρέφτη", όπως λέει ο Φρόυντ, για να καταλάβεις μόλις τότε, όταν φτάσεις στο στάδιο του καθρέφτη, πως είσαι κάτι ξεκομμένο από τον ενιαίο περίγυρο, πως είσαι άτομο, άτμητο, ολοκληρωμένο ον, το οποίο δεν είναι προέκταση ή εξάρτημα του περιγύρου. Σιγά σιγά το άτομο θα αρχίσει να γίνεται πρόσωπο, να αποκτά προσωπικότητα, να αναπτύσσει δηλαδή τα εντελώς δικά του ηθικά, νοητικά και ψυχολογικά χαρακτηριστικά χωρίς, βέβαια, να πάψει να είναι και άτομο. Το άτομο είναι νομική έννοια. Το πρόσωπο είναι ηθική και ψυχολογική έννοια. Τα ατομικά δικαιώματα τα προστατεύουν οι νόμοι κα τα προσωπικά  ο πολιτισμός- εκεί που υπάρχει πολιτισμός.

Όμως, αλίμονό σου αν παραμείνεις σε όλη σου τη ζωή καθηλωμένος στο στάδιο του καθρέφτη, για να καταλαβαίνεις πως εσύ δεν είσαι ο μπαμπάς σου, ας πούμε. Αν σου συμβεί κάτι τέτοιο πολύ δυσάρεστο όντας ενήλικας, τότε δεν χρησιμοποιείς τον καθρέφτη, δηλαδή τους άλλους, για να καταλαβαίνεις πως είσαι εσύ, αλλά τους προγόνους. Τους "βλέπεις" και λες: Να'μαι, εγώ είμαι αυτός ο σπουδαίος! Δεν είμαι τόσο χάλιας όσο φαίνομαι. Εϊμαι απόγονος ενδόξων προγόνων! Και άντε μετά να πάρεις τον καθρέφτη της ένδοξης ιστορίας από αυτόν τον προγονόπληκτο και να μην καταρρεύσει όταν μαζί με το είδωολό του χάσει και τον εαυτό του.

Ο εθνικισμός είναι φαινόμενο τάξεως ψυχολογικής. Σε βοηθάει να νιώθεις καλύτερα βρίσκοντας μια ίδια με αυτήν των άλλων ταυτότητα. Που ωστόσο όλοι την δανείζονται από την προγονική ιστορία. Η εθνική σου ταυτότητα δεν είναι η προσωπική σου ταυτότητα αλλά ένα δάνειο από τους προγόνους σου. Δεν κόπιασες για να την φτιάξεις, την πήρες έτοιμη από τις σελίδες της ιστορίας. Συνήθως μία τέτοια ταυτότητα τη χρησιμοποιούν είτε άνθρωποι με ελλειμματική προσωπικότητα, είτε οι δημαγωγοί, για να κάνουν τη δουλειά τους εξαπατώντας τους ανθρώπους με ελλειμματική προσωπικότητα".

* Βασίλης Ραφαηλίδης, Οι λαοί της Μέσης Ανατολής, Αθήνα 1998 (εκδ. του εικοστού πρώτου), σσ.327-8.